Justice - Michael Sandel

အခန္း (၁) မွန္တာကိုလုပ္တ့ဲကိစၥ

၂၀၀၄ခုႏွစ္ ေႏြရာသီတုန္းက တိုက္ခတ္ခ့ဲတ့ဲ ဟာရီကိန္းမုန္တိုင္း“ခ်ာလီ”ဟာ မကၠဆီကိုပင္လယ္ေကြ႔ကို ၀ရုန္းသုန္းကားျဖစ္ေစခ့ဲျပီး ဖေလာ္ရီဒါျပည္နယ္ကုိ ေမႊေႏွာက္ျပီးမွ အတၱလန္တိတ္သမုဒၵရာထဲကို ငုပ္၀င္ေပ်ာက္ကြယ္သြားခ့ဲတယ္။ မုန္တိုင္းေၾကာင့္ လူေပါင္း၂၂ဦး အသက္ဆုံးရႈံးခ့ဲျပီး ပ်က္စီးမႈစုစုေပါင္းတန္ဖိုး အေမရိကန္ေဒၚလာ ၁၁သန္းေက်ာ္ထိ ရွိခ့ဲတယ္။ ဒီမုန္တိုင္းအျပီး ကုန္ေစ်းႏႈန္း ျမင့္တက္မႈေတြေၾကာင့္ အေမရိကန္လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမွာ အျငင္းအခုန္ေတြ ျဖစ္ခ့ဲၾကပါတယ္။

Hurricane Charley

ေအာ္လန္ဒိုျမိဳ႕က ဂတ္စ္ဆုိင္တစ္ခုမွာ အရင္က ႏွစ္ေဒၚလာတန္ေရခဲအိတ္တစ္အိတ္ကို မုန္တိုင္းအျပီးမွာ ေဒၚလာႏွစ္ဆယ္နဲ႔ ေရာင္းပါတယ္။ ၾသဂုတ္လလယ္မွာ ေရခဲေသတၱာေတြနဲ႔ ေလေအးေပးစက္ေတြအတြက္ လိုအပ္တ့ဲ လွ်ပ္စစ္ကို မရရွိတာေၾကာင့္ လူေတြမွာ ေတာင္းတ့ဲေစ်းကို ေပး၀ယ္ရုံကလြဲျပီး ေရြးစရာသိပ္မရွိဘူးေပါ့။
လဲက်ေနတ့ဲ သစ္ပင္ေတြေၾကာင့္လည္း လႊစက္ေတြနဲ႔ အိမ္ေခါင္မိုးျပဳျပင္ေရးလုပ္ငန္းေတြရဲ႕ လိုအပ္မႈကလည္း ျမင့္တက္ေနခ့ဲတယ္။ အိမ္တစ္အိမ္ရဲ႕ အိမ္ေခါင္မိုးေပၚက သစ္ပင္ႏွစ္ပင္ကို ရွင္းေပးဖို႔ ကန္ထရိုက္တစ္ေယာက္ဟာ အိမ္ပိုင္ရွင္ဆီက ေဒၚလာ ၂,၃၀၀၀ ေတာင္းခ့ဲတယ္။
ပုံမွန္အားျဖင့္ ေဒၚလာ ၂၅၀နဲ႔ ေရာင္းေနၾက အိမ္သုံးမီးစက္ေလးေတြရဲ႕ ေစ်းႏႈန္းဟာ ခုဆိုရင္ ၂၀၀၀ထိ ျဖစ္ကုန္တယ္။
ခင္ပြန္းသည္အဖိုးၾကီးနဲ႔ ကိုယ္အဂၤါမသန္စြမ္းသူ သမီးကိုဆြဲျပီး မုန္တိုင္းကေန လြတ္ေအာင္ေျပးလာခ့ဲတ့ဲ ၇၇ႏွစ္အရြယ္ အဖြားၾကီးတစ္ေယာက္ဆိုရင္ မိုတယ္တစ္ခုမွာ ပုံမွန္အားျဖင့္ တစ္ညကို ၄၀သာက်သင့္ေပမယ့္ အခုေတာ့ ၁၆၀ေပးျပီး တည္းခ့ဲရတာေပါ့။

Aftermath of Hurricane

ျမင့္တက္လာတ့ဲ ေစ်းႏႈန္းေတြကို ဖေလာ္ရီဒါျပည္နယ္သားေတြဟာ ေဒါသထြက္လာၾကတယ္။
USA Today သတင္းစာရဲ႕ ေခါင္းၾကီးပိုင္းမွာ “မုန္တိုင္းျပီးေတာ့ ဠင္းတေတြ (ေလာဘသမားေတြ) လာတယ္” လို႔ ေဖာ္ျပခ့ဲတယ္။ အိမ္ပိုင္ရွင္တစ္ဦးက သူ႔အိမ္ေခါင္မိုးေပၚက သစ္ပင္တစ္ပင္ ဖယ္တာကို ၁၀,၅၀၀ က်သင့္တာေၾကာင့္ “ဒီလို လူေတြရဲ႕ အခက္အခဲနဲ႔ စိတ္ဒုကၡေရာက္ေနၾကတာေတြကို အျမတ္ထုတ္ဖို႔ ၾကိဳးစားတာဟာ မွားယြင္းတ့ဲလုပ္ရပ္ပဲ”လို႔ ထုတ္ေျပာခ့ဲတယ္။ ျပည္နယ္ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ Charlie Crist ကလည္း “ဟာရီကိန္း ဒဏ္ခံလိုက္ရတ့ဲသူေတြအေပၚ အခြင့္ေကာင္းယူခ်င္စိတ္ရွိတ့ဲ လူေတြရဲ႕ စိတ္ထဲက ေလာဘရမၼက္ကို ကၽြန္ေတာ္သိပ္အ့ံအားသင့္မိတယ္” လို႔ သေဘာတူညီစြာ ေျပာခ့ဲပါတယ္။

Charlie Crist

ဖေလာ္ရီဒါျပည္နယ္မွာ ကုန္ေစ်းႏႈန္းကို ကန္႔သတ္ထိန္းခ်ဳပ္တ့ဲ ဥပေဒတစ္ရပ္ ရွိပါတယ္။ ဟာရီကိန္းရဲ႕ ေနာက္မွာ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ရုံးကို တုိင္စာေပါင္းႏွစ္ေသာင္းေက်ာ္ ေရာက္ခ့ဲတ့ဲအထဲက တစ္ခ်ဳိ႕ကို ရုံးတင္စစ္ေဆးရာမွာ အႏိုင္ရခ့ဲပါတယ္။
West Palm Beach က အင္းတစ္ခုဆိုရင္ ေငြပိုေကာက္ခံမိတ့ဲအတြက္ ဧည့္သည္ေတြကို ေငြျပန္အမ္းရတ့ဲအျပင္ ဒဏ္ေငြ ေဒၚလာ ၇၀,၀၀၀ ေက်ာ္ ေပးေဆာင္ခ့ဲရတယ္။

Crist က ကုန္ေစ်းႏႈန္းဥပေဒကို တုိက္တိုက္တြန္းတြန္း လုပ္ေနေပမယ့္၊ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာ စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြက ဥပေဒနဲ႔ ျပည္သူလူထုၾကားမွာ ျဖစ္ပ်က္ေနတ့ဲ ရုန္းရင္းဆန္ခတ္ ျဖစ္မႈေတြမွာ ေတြးေခၚပုံက လြဲေနတယ္လို႔ ျငင္းခုန္ကန္႔ကြက္ခ့ဲၾကတယ္။
ကုန္ပစၥည္းလဲလွယ္ရာမွာ ထုံးတမ္းဓေလ့ေတြနဲ႔ အရာ၀တၳဳေတြရဲ႕ မူလတန္ဖိုးေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားျပီး “မွ်တတ့ဲေစ်းႏႈန္း” (just price) သတ္မွတ္သင့္တယ္လို႔ ယူဆခ့ဲၾကတာက ေအဒီ ၁၁၀၀ေလာက္က ဘာသာေရးသမားေတြနဲ႔ အေတြးအေခၚသမားေတြပါ။
ဒါေပမယ့္ စီးပြားေရးေလာကမွာ (စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္သေလာက္) ကုန္ေစ်းႏႈန္းကုိ ၀ယ္လိုအားနဲ႔ ေရာင္းလိုအားကသာ သတ္မွတ္ေပးတာပါ။ သူတို႔ေလာကမွာ “မွ်တတ့ဲေစ်းႏႈန္း”ဆိုတာ မရွိဘူးေလ။

လြတ္လပ္ေသာေစ်းကြက္စီးပြားေရးပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တ့ဲ Thomas Sowell က “စီးပြားေရးသမား အမ်ားစုဟာ စိတ္ခံစားမႈအားေကာင္းေသာ္လည္း စိတ္ဒုကၡ၀င္ခံေနလည္း စိတ္ညစ္ရတာပဲ ရွိမွာလို႔ ယူဆတ့ဲအတြက္ ကုန္ေစ်းႏႈန္းျမင့္တက္မႈကို ဂရုျပဳမေနဘဲ စီးပြားေရးအရ အဓိပၸါယ္မရွိတ့ဲ အမူအရာေတြ လုပ္ျပမေနဘူး” လို႔ ေျပာခ့ဲတယ္။ Tampa tribune သတင္းစာမွာ Sowell က ကုန္ေစ်းႏႈန္းတက္ျခင္းက ဖေလာ္ရီဒါသားေတြကို ဘယ္လိုကူညီခ့ဲတယ္ဆိုတာကို ရွင္းျပဖို႔ ၾကိဳးစားခ့ဲတယ္။
“လူေတြ ေပးေနက် ေစ်းႏႈန္းထက္ သိသိသာသာ တက္သြားတ့ဲအခါ ျမင့္လာတ့ဲေစ်းအေလ်ာက္ အခြန္လည္း တိုးလာတယ္”
“ဒါေပမယ့္ ခင္ဗ်ားတို႔ေပးေနက် ေစ်းႏႈန္းေတြကလည္း စာရိတၱအားျဖင့္ သင့္ေလ်ာ္မွန္ကန္တ့ဲ အေနအထား (morally sacrosanct) မရွိဘူး။ ဟာရီကိန္းေၾကာင့္ ရုတ္တရက္ ျမင့္တက္လာတ့ဲ ေစ်းႏႈန္းေတြအပါအ၀င္
ေစ်းကြက္အေနအထားက ဖန္တီးတ့ဲအထဲမွာ အျခားေသာ ကုန္ေစ်းႏႈန္းေတြထက္ ပိုျပီးထူးျခားေနတာမ်ိဳး မရွိဘူး.” လို႔ သူက ေရးသားခ့ဲတယ္။
ေရခဲ၊ ေရသန္႔ပုလင္း၊ အိမ္ေခါင္မိုးျပင္ျခင္း၊ မီးစက္နဲ႔ မိုတယ္အခန္းခေတြ ေစ်းတက္လာျခင္းကလည္း စားသုံးသူေတြရဲ႕ အသုံးျပဳမႈကို ကန္႔သတ္ျခင္းနဲ႔ ေ၀းလံတ့ဲအရပ္ေဒသက ေရာင္းခ်သူေတြကို ဟာရီကိန္းရဲ႕ ဆိုးရြားတ့ဲ ေနာက္ဆက္တြဲဒဏ္ခံေနရတ့ဲ အရပ္ေဒသမွာ လိုအပ္ေနတ့ဲ ကုန္ပစၥည္းနဲ႔ ၀န္ေဆာင္မႈေတြ
ေပးႏုိင္ဖို႔ မက္လုံးေတြ တိုးျမွင့္လာေစျခင္းစတ့ဲ ေကာင္းကြက္ေတြ ရွိေနတယ္လို႔ Sowellက ေထာက္ျပခ့ဲတယ္။

Thomas Sowell

To be continued...